3 av 4 kommunar har tilsett jordmor, resten kjøper tenesta

I 2019 hadde 421 av 422 kommunar i Noreg tilgang til jordmortenester anten i eller utanfor kommunen. Dette er ein liten oppgang frå 2018, då fire kommunar mangla tilbodet.

Når 77 prosent av kommunane hadde tilsett eiga jordmor i 2019, var det ein nedgang frå perioden 2015-2018 då talet var om lag 83 prosent. Det er særleg blant dei små kommunane at delen med eiga tilsett jordmor har minska. Kommunar som ikkje har tilsett eiga jordmor, kjøper tenesta frå andre kommunar, spesialisthelsetenesta eller private aktørar. Ein del av kommunane med eiga jordmor har òg supplert tenesta med kjøp frå eller samarbeid med andre.

Store kommunar tilsett jordmor, små kjøper oftare tenesta

Det er særleg kommunar med få innbyggjarar som kjøper jordmortenester, i hovudsak ved interkommunalt samarbeid. Ei jordmor kan då vera tilsett i ein kommune, men arbeider òg med kvinner i nabokommunane under svangerskap og barseltid. I kommunar med over 10 000 innbyggjarar har dei aller fleste tilsett eiga jordmor, medan i mindre kommunar minskar delen jo lågare folketalet er. I kommunar med færre enn 2 000 innbyggjarar hadde litt under halvparten tilsett eiga jordmor.

Kommunar som kjøper jordmortenester, kan anten kjøpe heile tenesta frå andre aktørar, eller for å supplera eigne tilsette jordmødrer. Dei kjøpte tenestene vil som oftast vere lokalisert i eigen kommune, til dømes ved poliklinikken på lokalsjukehuset. Dette gjeld samlege kommunar med minst 5 000 innbyggjarar. I kommunar med 2 000 – 4 999 innbyggjarar hadde 7 prosent jordmortilbod berre utanfor kommunen, og i dei minst folkerike kommunane var det 23 prosent.

2 av 5 kjøper eller samarbeider om jordmor

42 prosent av kommunane kjøper eller samarbeider om jordmortilbodet i svangerskapsomsorga med ein annan aktørar. Blant desse vil enkelte kjøpa eller samarbeida med fleire aktørar, som til dømes både kjøp frå spesialisthelsetenesta og interkommunalt samarbeid. 25 prosent av alle kommunar samarbeider med eller kjøper tenesta frå andre kommunar, 23 prosent gjer tilsvarande med spesialisthelsetenesta og 1 prosent med andre, som t.d. privatpraktiserande jordmor. Samarbeid eller kjøp av tenesta er vanlegast blant kommunane med færrast innbyggjarar og minst blant dei mest folkerike.

Stor auke i jordmorårsverk dei siste åra

Sjølv om nær alle kommunar hadde ei form for jordmortilbod til innbyggjarane i kommunen, så kan omfanget av tilbodet variera. Statistikken over jordmorårsverk i helsestasjons- og skulehelsetenesta syner at det har vore ein stor auke i årsverk i perioden 2015-2019 i landet totalt.

Veksten har samanheng med eit særskilt tilskot frå Helsedirektoratet til styrking og utvikling av helsestasjons- og skulehelsetenesta i kommunane, som starta i 2016. I perioden 2015 til 2019 har det vore ein auke frå om lag 320 til vel 510 jordmorårsverk, eller nær 60 prosent. Årsverk kjøpt frå spesialisthelsetenesta og private aktørar er ikkje inkludert her. Auken gjeld stort sett for alle kommunar, bortsett frå i dei med under 2 000 innbyggjarar. Der har det har vore ein liten nedgang, som blant anna kan skuldast at meir enn halvparten kjøper tenesta frå andre. Dei minste kommunane kan difor ha hatt ein vekst i jordmortilbodet dei òg. Den største prosentvise auken i årsverk for jordmødrer er i kommunane med over 50 000 innbyggjarar, der veksten har vore på 86 prosent i perioden.

Fleire nybakte mødrer får heimebesøk av jordmor

Det er interessant å sjå på korleis auken i jordmorårsverk har gitt seg utslag i tenestene til gravide og barselkvinner. Om lag halvparten av nybakte mødrer og barn fekk heimebesøk av jordmor innan tre døgn etter heimkomst frå føde-/barselavdeling i 2019. Det er ein auke frå 2018 då ein tredel fekk tilsvarande besøk. Jordmorbesøket er i hovudsak retta mot mora, og det blir særleg snakka om fødselen, barseltida og yta ammehjelp. Delen som får heimebesøk er minst i kommunar med under 5 000 innbyggjarar og over 50 000 innbyggjarar.

Fødselstala går ned, men fleire gravide til jordmor

Sjølv om fødselstala i Noreg har gått ned dei siste åra, har talet på nyinnskrivne gravide som har møtt til svangerskapskontroll ved helsestasjon, auka. Ein større del vel altså å få oppfølging av jordmor under svangerskapet, og ikkje berre hos fastlegen sin. I 2019 var det om lag 52 000 gravide som nytta jordmortilbodet ved helsestasjonane.