Gardsbruk, jordbruksareal og husdyr

Gardsbruk, jordbruksareal og husdyr

426 Seksjon for eiendoms-, areal- og primærnæringsstatistikk

Fylke, kommune

Årleg.

SSB rapporter til følgjande internasjonale organisasjonar:

• EUs statistikkontor (Eurostat)
• FAO

SSB lagrar innsamla og reviderte data på ein sikker måte, i tråd med gjeldande lovverk for databehandling.

SSB kan gje tilgang til datagrunnlaget (avidentifiserte eller anonymiserte mikrodata) som statistikken byggjer på, til forskarar og til offentlege myndigheiter som skal utarbeide statistiske resultat og analysar. Tilgang kan bli gjeven etter søknad og på vilkår. Sjå meir om dette på Tilgang til data fra SSB.

Føremålet er å skaffe fram opplysningar om talet på jordbruksbedrifter, storleiken på bedriftene og driftsform samt produksjonsgrunnlaget i form av jordbruksareal og husdyr som bedriftene disponerer.

Frå 1907 er det halde fullstendige jordbruks- eller landbruksteljingar om lag kvart tiande år, med teljinga i 2010 som den siste. Etter 1999 har Statistisk sentralbyrå etablert ein årleg totalpopulasjon av jordbruksbedrifter. Grunnlaget for populasjonen er aktive jordbruksbedrifter i Landbruksregisteret, og gjennom koplingar mot andre administrative register (søknadar om produksjonstilskott i jordbruket, Leveranseregisteret for korn og oljevekstar, Leveranseregisteret for slakt o.a.) blir det henta inn opplysningar om bruken av jordbruksarealet, husdyrhaldet og produksjonen i jordbruksbedriftene. Til saman dannar desse opplysningane grunnlag for utarbeiding av den årlege statistikken om strukturen i jordbruket.

Hovudbrukarar er landbruksforvaltninga og næringsorganisasjonane i jordbruket, mellom anna i regi av Budsjettnemnda for jordbruket.

Ingen eksterne brukarar har tilgang til statistikk før statistikken er publisert kl. 08.00 på ssb.no etter varsling minst tre månader før i statistikkalenderen. Dette er eit av dei viktigaste prinsippa i SSB for å sikre lik behandling av brukarane.

Landbruksdirektoratet publiserer statistikk basert på søknadar om produksjonstilskott i jordbruket. Statistisk sentralbyrå sin statistikk inneheld i tillegg eit mindre tal jordbruksbedrifter som ikkje søker tilskott. Dei seinare åra har dette tillegget utgjort i underkant av ein prosent av totalt tal jordbruksbedrifter.

Statistikken blir utvikla, utarbeidd og formidla med heimel i lov av 21. juni 2019 nr. 32 om offisiell statistikk og Statistisk sentralbyrå (statistikkloven, lovdata.no).

Europaparlaments- og rådsforordning nr. 1166/2008.

Statistikken omfattar alle aktive jordbruksbedrifter. Som aktive jordbruksbedrifter inngår alle søkarar av produksjonstilskott samt eit mindre tal bedrifter som ikkje søker tilskott, men som fyller visse vilkår med omsyn til plante- og/eller husdyrproduksjon.

Søkjarar av produksjonstilskott utgjer mesteparten av einingane som høyrer med i den årlege totalpopulasjonen av jordbruksbedrifter. Bedrifter som ikkje søker produksjonstilskott blir identifisert ved å kombinere ei rekkje andre datakjelder, både kjelder internt i Statistisk sentralbyrå og register som SSB mottar frå andre:

• Verksemd- og føretaksregisteret (Statistisk sentralbyrå)
• Leveranseregisteret for korn- og oljevekstar (Landbruksdirektoratet)
• Leveranseregisteret for slakt (Landbruksdirektoratet)
• Storferegisteret (Mattilsynet)

Statistikken byggjer på koplingar av datafiler som kvar for seg har blitt kontrollert ved etablering.

I underkant av ein prosent av jordbruksbedriftene søker ikkje om produksjonstilskott. For ein del av desse einingane er jordbruksareal og tal husdyr berekna utifrå tilgjengelege opplysningar om mellom anna leveransar av korn og slakt.

Tilsette i SSB har teieplikt.

SSB offentleggjer ikkje tal dersom det er fare for at bidrag frå oppgåvegivar kan bli avslørte. Dette fører til at tal som hovudregel ikkje blir publiserte dersom færre enn tre einingar ligg til grunn for ei celle i tabellen, eller dersom bidrag frå ein eller to oppgåvegivarar utgjer ein svært stor del av celletotalen.

SSB kan gjere unntak frå hovudregelen dersom det følgjer av krav til statistikk i EØS-avtalen, oppgåvegivar er offentleg myndigheit, oppgåvegivar har samtykt, eller når opplysningane som blir avslørte er ope tilgjengeleg i samfunnet.

Meir informasjon finn du i avsnittet ‘Konfidensialitet’ på SSBs side om metodar i offisiell statistikk.

Statistikken kan stort sett samanliknast med tal frå dei tidlegare fullstendige teljingane. I teljingane før 1999 var teljedatoen for det meste 20. juni. For åra 1999 - 2016 var teljedatoen 31. juli med unntak for sau. Frå 2017 er teljedatoen 1. oktober.

Teljingane til og med 1979 omfatta all dyrking av nyttevekstar og alt husdyrhald utan omsyn til omfanget. I publikasjonane frå dei tidlegare teljingane er likevel mange av tabellane avgrensa til å gjelde einingar med minst 5 dekar jordbruksareal i drift. Nesten all jordbruksdrift drive som næring fann stad på desse einingane, medan einingar under 5 dekar i det alt vesentlege representerte hobbyprega produksjon for eige hushald.

Frå 1989 til 1999 auka talet på samdrifter med mjølkeproduksjon på ku eller geit mykje. Ved søknad om produksjonstilskott blei desse einingane registrerte utan jordbruksareal i drift. Areal nytta til fôrproduksjon for samdriftene blei i staden registrert på jordbruksbedriftene til dei som var med i samdrifta. Dersom tala frå og med 1999 berre skulle omfatte einingar med minst 5 dekar jordbruksareal i drift, ville ein monaleg produksjon i mjølkesamdrifter og veksthusgartneri blitt utelate. Tabellane frå og med 1999 omfattar difor einingar med mindre enn 5 dekar jordbruksareal i drift så sant produksjonen har eit visst omfang.

I teljingar før 1999 har jordbruksbedrifta vore avgrensa til det som blei drive som ei eining innanfor same kommune. Frå og med 1999 er jordbruksbedrifta uavhengig av kommunegrenser. I statistikken blir da alt eigd eller leigd jordbruksareal bedrifta disponerer rekna med i den kommunen der driftssenteret ligg. Aukande jordleige gjer at dette kan gi monaleg utslag i jordbruksarealet for nokre kommunar.

I 2009 blei det innført produksjonstilskott for jordbruksbedrifter med minst 25 bikubar i produksjon. Dette førte til ein tilgang på om lag 300 bedrifter med berre slik produksjon.

Jordbruksareal og vekstar
I tidlegare teljingar til og med 1989 blei plen og prydhage på jordbruksbedriftene rekna med i jordbruksarealet. Til dømes utgjorde plen og prydhage om lag 46 000 dekar i Landbruksteljing 1989. I Jordbruksteljing 1999 og seinare er jordbruksarealet eksklusive plen og prydhage.

På 1990-talet blei det mogeleg å få tilskott for ugjødsla, inngjerda beiteareal, såkalla innmarksbeite. Tidlegare var det krav om gjødsling, og arealet blei då kalla gjødsla beite. I tidlegare teljingar har gjødsla beite vore ein del av natureng og overflatedyrka eng. Innføring av innmarksbeite har ført til at noko nytt areal har blitt definert som jordbruksareal. Endringa har òg ført til at mykje av arealet som tidlegare blei registrert som natureng og overflatedyrka eng no blir rekna som innmarksbeite. Frå 1989 til 1999 auka det registrerte arealet med overflatedyrka eng og innmarksbeite med til saman 418 000 dekar. Ei vesentleg årsak til den etter måten store auken er blant anna auka arealtilskott og krav om spreieareal for husdyrgjødsel. Det har gjort det lønsamt for brukarane å nytte mykje areal og å ta med alt areal i tilskottssøknaden.

Vidare skal ein merke seg at areala frå og med 1999 i hovudsak er gitt i dekar utan desimal. I tidlegare teljingar blei areala gitt i dekar med éin desimal. Vekstar med areal under eitt dekar er derfor i liten grad talt i 1999 og seinare. Størst utslag gir dette for potet, grønsaker på friland, frukt og bær, og særleg for tal jordbruksbedrifter med vedkomande vekst. Areal i veksthus er til og med 2016 gitt i m2. Frå 2017 blir veksthusarealet gitt i dekar utan desimal.

Jordbruksarealet i drift nådde ein topp i 2001, med 10,47 millionar dekar. Frå 2005 til 2013 blei det registrerte jordbruksarealet (inkl. areal ute av drift) redusert med 4,7 prosent. Tal frå Landbruksdirektoratet syner at innføring av nytt digitalt kartverk i same perioden ga ein reduksjon på om lag 3,3 prosent i jordbruksarealet. Reduksjonen kan skuldast meir nøyaktige målingar eller at tidlegare nedgang ikkje har blitt fanga opp før det nye kartgrunnlaget blei tatt i bruk. Arealnedgangen utanom nytt kartverk har vore om lag 1,4 prosent i same perioden.

Husdyr
For åra 1999 - 2016 gjeld husdyrtala per 31. juli, unntatt for sau der teljedatoen var 1. juni eller ved beiteslepp. Teljedatoen i dei tidlegare teljingane har for det meste vore 20. juni. Ei forskyving av teljedatoen med 1 - 2 månader har neppe stor innverknad på dyretalet. Truleg har tilpassing av dyretalet til teljedatoen for produksjonstilskott meir å seie. Frå og med 2017 er teljedatoen 1. oktober for dei fleste dyreslaga.

Viktigaste feilkjelda er knytt til utfyllinga av søknadar om produksjonstilskott i jordbruket. Mange av feila blir oppdaga og retta opp av den lokale landbruksforvaltninga, men feil som ikkje påverkar utbetalinga av tilskott kan bli ignorert. Tidlegare kunne det òg oppstå feil da tilskottssøknadane blei registrerte elektronisk, sjølv om det blei gjennomført kontrollar i samband med registreringa.

For jordbruksbedrifter som ikkje søker produksjonstilskott, byggjer statistikken på mange ulike register og datakjelder og desse har ulike tidspunkt for oppdatering. Registera kan òg innehalde feil og manglar. Det kan påverke berekningane av til dømes kornareal og talet på dyr utifrå leveransar av korn og slakt.

Det kan vere vanskeleg å avgjere om jordbruksbedrifter som ikkje søker produksjonstilskott er i drift på teljedatoen (31. juli t.o.m. 2016, 1. oktober f.o.m. 2017), eller om drifta er avvikla. Ein kan heller ikkje sjå bort ifrå at nokre få jordbruksbedrifter ikkje blir fanga opp.

Statistikken blir publisert med førebelse tal, og korreksjonar for tidlegare publisert statistikk blir inkludert ved neste publisering av tal.