Jordbruk

Jordbruket er ikkje ei kraftkrevjande næring, men har behov for energi til husdyrproduksjon, til maskinar, tørking av korn og liknande.

Jordbrukslandskapet og beitemarker inngår som ein viktig del av kulturlandskapet i Noreg. Det finst fleire tilskotsordningar i jordbruket for å ta vare på kulturlandskapet.

I løpet av dei siste 50 åra har del leigejord av jordbruksareal i drift auka betrakteleg. I 2023 var delen leigejord 48 prosent av alt areal i drift. I 1969 var 15 prosent av jordbruksarealet leigejord.

Frå 2022 til 2023 har talet på sauer på utmarksbeite gått ned med 58 000 til 1,81 millionar. Seterdrift har tidlegare hatt ein sentral rolle i landbruket, men i 2023¹ blei det registrert berre 750 setrer i drift, og om lag 2,3 prosent av jordbruksbedriftene dreiv med seterdrift.

Det økologiske arealet utgjorde 4,2 prosent av alt jordbruksareal i drift i 2023. Det er om lag det same som året før.

I 2023 hadde om lag 60 prosent av dei aktive jordbruksbedriftene ei eller anna form for tilleggsnæring saman med tradisjonelt landbruk. Dette er om lag same nivå som dei siste 15 åra.

Frå 2022 til 2023 minka vedtatt omdisponering av dyrka jord med 800 dekar til 2 700 dekar. For dyrkbar jord var det ein nedgang på 300 dekar til 4 000 dekar.

Jordbruksareal i drift held seg relativt stabilt og ligg på om lag 10 millionar dekar. Kvart år blir det færre jordbruksbruksbedrifter, og i løpet av dei siste 50 åra har 3 av 4 gardsbruk lagt ned drifta.

I 2023 vart det utført 43 512 årsverk i jord- og hagebruk. Talet svarer til ein nedgang på om lag tre prosent samanlikna med 2020. I same periode har gjennomsnittleg timetal per jordbruksbedrift halde seg stabilt.

Gårdbrukerne hadde en gjennomsnittlig jordbruksinntekt på 275 100 kroner i 2022, en økning på 38 prosent fra året før. Renteutgiftene utgjorde 89 700 kroner, en økning på 28 prosent, og gjennomsnittsgjelden per bruker var 2,9 millioner kroner, en økning på 1,8 prosent fra året før.

Potetavlingane var drygt 50 000 tonn lågare i 2023 enn i 2022. Grasavlingane var også merkbart lågare enn året før.

I 2022 var til saman 149 000 tonn nitrogen og 20 400 tonn fosfor i mineralgjødsel og husdyrgjødsel tilgjengeleg for jordbruket. Samanlikna med året før er det ein nedgang på 5,8 prosent for nitrogen og 5,3 prosent for fosfor.

Som et ledd i oppfølgningen av en handlingsplan for redusert risiko ved bruk av plantevernmidler, tok Statens landbrukstilsyn (senere Mattilsynet) i 2000 initiativet til å undersøke bruk av kjemiske plantevernmidler i jordbruket.

Jordbruket er ikkje ei kraftkrevjande næring, men likevel er det naudsynt med energi til husdyrproduksjon, til maskinar, tørking av korn og liknande.

I 2022 kom 9,4 prosent av klimagassutsleppa frå jordbrukssektoren, noko som svarar til 4,6 millionar tonn CO2-ekvivalentar. Utsleppa var omtrent 7 prosent lågare enn i 1990 og 2 prosent lågare enn i 2021.

8 prosent, eller 23 000 tonn, av alt plastavfall kom frå jordbruk, skogbruk og fiske i 2022. Totalt frå alle næringar blei det innlevert 1,88 millionar tonn farleg avfall i 2022, og jordbruket stod for 235 tonn.

Bruken av plantevernmiddel kan variere frå år til år. Særleg gjeld det middel mot sopp og skadedyr på friland der bruken heng saman med vêrforholda.

Jordbrukslandskapet og beitemarker inngår som ein viktig del av kulturlandskapet i Noreg. Det fins fleire tilskotsordningar i jordbruket for å ta vare på kulturlandskapet, blant anna regionale miljøprogram (RMP) som blir presentert her.

I løpet av dei siste 50 åra har del leigejord av jordbruksareal i drift auka betrakteleg. I 2022 var delen leigejord 48 prosent av alt areal i drift. I 1969 var 15 prosent av jordbruksarealet leigejord.

Frå 2021 til 2022 auka vedtatt omdisponering av dyrkbar jord med 1 600 dekar til 4 300 dekar. For dyrka jord var det ein auke på 600 dekar til 3 500 dekar.

Frå 2021 til 2022 har talet på sauer på utmarksbeite gått ned med 20 000 til 1,91 millionar. Seterdrift har tidlegare hatt ein sentral rolle i landbruket, men i 2022 blei det registrert berre 742 setrer i drift, og om lag 2,5 prosent av jordbruksbedriftene dreiv med seterdrift.

Jordbruksareal i drift held seg relativt stabilt og ligg på om lag 10 millionar dekar. Kvart år blir det færre jordbruksbruksbedrifter, og i løpet av dei siste 50 åra har 3 av 4 gardsbruk lagt ned drifta. Mange av jordbruksbedriftene som legg ned drifta, sel eller leiger bort jordbruksarealet til jordbruksbedrifter som framleis er aktive. Samstundes skjer det ein tilgang i jordbruksarealet ved at areal blir nydyrka, og ein avgang ved at jordbruksareal blir tatt ut av drift og gror igjen eller blir omdisponert til andre føremål enn landbruk.

Det ble brukt plantevernmidler på en tredjedel av alt jordbruksareal i drift i 2022. Det var stor forskjell på åker og eng. Mindre enn 6 prosent av eng- og beitearealet ble behandlet, mot 91 prosent av åpen åker.

Det økologiske arealet utgjorde 4,2 prosent av alt jordbruksareal i drift i 2022. Det er om lag det same som året før.

Gårdbrukerne hadde en gjennomsnittlig jordbruksinntekt på 198 700 kroner i 2021, en økning på 10,5 prosent fra året før. Renteutgiftene utgjorde 70 200 kroner, og gjennomsnittsgjelden per bruker var 2 844 900 kr, en økning på 5,4 prosent fra året før.

Engavlinga var knappe 2 prosent mindre i 2022 enn i 2021. I alt var avlinga på 3,4 millionar tonn tørrstoff i 2022.

I 2021 blei det investert 5,3 milliardar kroner i driftsbygningar og 3,2 milliardar kroner i maskiner og reiskap i jord- og hagebruk. Tilsvarande tal for 2016 var 4 milliardar i driftsbygningar og 2,8 milliarder i maskiner og reiskap.

Formålet med denne rapporten er å beskrive bøndenes inntektsdannelse og å dokumentere hvordan inntektene til bønder og jordbrukshusholdninger har utviklet seg sammenlignet med inntektsutviklingen for andre grupper.

25 700 husdyrprodusentar søkte om produksjonstilskott i mars i år. Det er vel 300 færre enn året før.

Etter eit svært dårleg år for frukt året før var avlingane i 2021 tilbake over normalt nivå. Særleg eple gav gode avlingar og når arealet òg har auka dei siste åra gav det den høgaste produksjonen av norske eple nokon sinne ifølgje dei rapporterte tala i statistikken Hagebruksavlingar.

Statistisk sentralbyrå gjennomførte i 2021 en elektronisk undersøkelse over rapporteringsplattformen Altinn for å kartlegge bruken av ulike planteverntiltak i veksthus i 2020.

47 prosent av alt jordbruksareal i drift i 2020 var leid areal. De største jordbruksbedriftene leier mest areal.

I 2020 var 64 prosent av dyreplassane for mjølkeku i lausdriftsfjøs og 35 prosent i båsfjøs. Gjennomsnittleg tal dyreplassar var respektive 42 og 19 i dei to fjøstypane. 55 prosent av dyreplassane var i fjøs med mjølkerobot.

Endelege tal frå statistikken Gardsbruk, jordbruksareal og husdyr viser at arealet av korn og oljevekstar auka med 42 100 dekar eller 1,5 prosent frå 2019 til 2020, til 2,83 millionar i 2020.

Jordbrukslandskapet og beitemarker inngår som ein viktig del av kulturlandskapet i Noreg. Det finns fleire tilskotsordningar i jordbruket for å ta vare på kulturlandskapet.

I 2020 var til saman 155 600 tonn nitrogen og 20 700 tonn fosfor i mineralgjødsel og husdyrgjødsel tilgjengeleg for jordbruket. Samanlikna med året før er det ein nedgang på 0,7 prosent for nitrogen og uendra mengd for fosfor. Kalium i mineralgjødsel minka òg med 0,7 prosent.