Nynorsk som målform er støtt og stadig eit tema for debatt, men kor mange nynorskbrukarar finst det eigentleg? Akkurat kor mange som skriv nynorsk veit me ikkje, men me har statistikk over talet på elevar i grunnskolen med nynorsk som hovudmål. Dette kan gi ein peikepinn på utviklinga i norske kommunar over tid. I følgje statistikken Elevar i grunnskolen hadde 72 498 elevar i grunnskolen nynorsk som hovudmål i 2023. Dette er 0,8 prosent færre enn året før, og 11,4 prosent av alle elevar i grunnskolen.
Det har over tid vore ein nedgang i talet på elevar med nynorsk som hovudmål. Frå 1992 til 2023 er nedgangen i andel elevar i grunnskolen med nynorsk som hovudmål på 6,4 prosentpoeng.
I motsetning til det mange kanskje trur, er det i følgje Språkrådet svært få eller ingen som snakkar nynorsk. Nynorsk er eit skriftspråk, på lik linje som bokmål. Det blir derfor mest korrekt å seia at nokon bruker eller skriv nynorsk, framfor at dei snakkar nynorsk. Kjelde: Nynorsk som talemål, Språkrådet
Kvar skriv flest nynorsk i dag?
Vestland og Møre og Romsdal er fylka der flest elevar i grunnskolen skriv nynorsk. I begge fylka har 47,9 prosent av elevane i grunnskolen nynorsk som hovudmål. Deretter følgjer Rogaland med 21,7 prosent av elevane.
Bjørnafjorden er den kommunen der flest elevar i grunnskolen har nynorsk som hovudmål med 3 282 elevar. Deretter følgjer Alver og Sunnfjord, med høvesvis 3 037 og 2 878 elevar.
| Kommune (fylke) | Elevar i grunnskolen med nynorsk som hovudmål | Andel av alle elevar i prosent |
|---|---|---|
| 1. Bjørnafjorden (Vestland) | 3 282 | 92,9 |
| 2. Alver (Vestland) | 3 037 | 74,9 |
| 3. Sunnfjord (Vestland) | 2 878 | 99,3 |
| 4. Hå (Rogaland) | 2 865 | 96,2 |
| 5. Ålesund (Møre og Romsdal) | 2 657 | 33,2 |
| 6. Time (Rogaland) | 2 583 | 86,6 |
| 7. Stord (Vestland) | 2 562 | 99,7 |
| 8. Øygarden (Vestland) | 2 250 | 41,8 |
| 9. Kinn (Vestland) | 2 091 | 94,4 |
| 10. Voss (Vestland) | 1 939 | 98,3 |
I fylka Oslo, Trøndelag, Nordland og Troms og Finnmark er det berre nokre få elevar som har nynorsk som hovudmål. I desse fylka har over 99 prosent av elevane bokmål som hovudmål.
Stadig færre elevar med nynorsk som hovudmål
Andelen som har nynorsk som hovudmål i grunnskolen har gått gradvis nedover. For omtrent 30 år sidan, i 1992, var det 17,7 prosent av elevane som hadde nynorsk som hovudmål i grunnskolen. I dag gjeld dette 11,4 prosent av elevane. Andelen elevar med bokmål som hovudmål har auka i tråd med nedgangen av nynorsk. Det er altså stadig fleire elevar og kommunar som vel bokmål over nynorsk som hovudmål.
Kven bestemmer om elevar skal ha nynorsk som hovudmål på skolen?
Det er kommunen og fylkeskommunen som avgjer om den enkelte skolen skal ha nynorsk eller bokmål som skriftleg hovudmål. På barneskolen må elevane bruke same hovudmål som er bestemt av kommunen der skolen ligg. Frå ungdomsskolen står elevane fritt til å velja kva hovudmål dei vil bruke, men det er veldig få som vel eit nytt hovudmål på ungdomsskolen.
Dersom ein grunnskole skal byte skriftleg hovudmål må kommunestyret vedta dette. Kommunen kan halde ei lokal folkeavstemming for å høyre meininga til innbyggjarane før det blir bestemt. Det har vore 336 lokale folkeavstemmingar om målform i tidsrommet 1970 til 2023. Mellom anna vart det heldt ei folkeavstemming i 2024 i Hjartdal kommune i Telemark fylke om dei skulle byte ut nynorsk med bokmål som skolen sitt hovudmål. Kommunestyret vedtok å byte hovudmål frå nynorsk til bokmål.
