Korleis har det gått med klimagassutsleppa i Noreg og verda sidan 1990?

Berekraftsmåla blei vedtekne av FNs medlemsland i 2015 og består av 17 mål og 169 delmål. Målet for reduksjon av klimagassutsleppa er mål nr. 13 og lyder «Stoppe klimaendringane».

Offisielle tal for klimagassutslepp i Noreg

Statistisk sentralbyrå lagar dei offisielle tala for klimagassutslepp for Noreg. Klimagassar er gassar som gjev endringar i klimaet. Tala for klimagassutslepp er ein viktig del av Noregs rapportering til FN om korleis Noreg etterlever berekraftsmål nr. 13 «Stoppe klimaendringane». Tala omfattar sju forskjellige klimagassar og blir målte i tonn for kvar type gass. Men for å få eit samla bilete blir gassane også målte i tonn CO2-ekvivalentar.  Dette er ei omrekning av kvar gass sitt klimautslepp i same målestokk eller mengde CO2-utslepp, eller den mengda som i like stor grad vil bidra til global oppvarming (Eurostat, 2023).

I 1990 var norske klimagassutslepp 51,3 millionar tonn CO₂-ekvivalentar, og i 2023 var utsleppa på 46,7 millionar tonn CO₂-ekvivalentar. Slik ser figuren over klimagassutslepp ut for åra 1990–2023:

I framstilling av korleis utsleppa har endra seg, legg vi oftast vekt på å samanlikne nye tal for utslepp med året 1990. Kvifor gjer vi det?

Eit stikkord her er Kyotoprotokollen. Denne blir også ofte kalla for Kyotoavtalen. Denne avtalen er den første forpliktande avtalen mellom først 37 industriland om å kutte klimagassutsleppa. Desse landa forplikta seg til å kutte til saman minst 5 prosent av sine utslepp i 2008–2012 målte mot nettopp året 1990 (regjeringen.no, 2021). Mål om reduserte klimagassutslepp kan nåast gjennom tiltak nasjonalt og det vi kallar for fleksible mekanismar, som for eksempel er kjøp av klimakvotarEin klimakvote er eit løyve til å sleppe ut ei viss mengde klimagassar. Over tid blir talet på kvotar redusert, slik at utsleppa av klimagassar totalt sett blir mindre. Eit system for handel med klimakvotar blir kalla kvotesystem. I eit kvotesystem finst det eit fastsett tal på kvotar som kan selast og kjøpast (regjeringen.no. 2020a)Lukk internasjonalt

Kyotoprotokollen skulle eigentleg bli avslutta i 2012. Men fordi landa ikkje blei einige om ein ny avtale for reduksjon av klimagassutslepp, blei avtalen forlenga til 2020 (FN, 2020).

Noregs mål har vore å kutte klimagassutsleppa med 30 prosent innan 2020 samanlikna med 1990. Dette målet har Noreg nådd på forskjellige måtar. Vidare har Noreg forplikta seg til å kutte klimagassutsleppa med minst 55 prosent frå 1990-nivå innan 2030 (regjeringen.no).

Som regjeringen.no seier, så er Parisavtalen frå 2015, Kyotoprotokollen frå 1997 og FNs klimakonvensjon frå 1992 rammeverket for dei internasjonale klimaforhandlingane. 

Parisavtalen er den første avtalen som er juridisk bindande for alle land.

I Parisavtalen har landa som mål at temperaturen på jorda ikkje skal auke med meir enn 2 gradar Celsius samanlikna med førindustriell tid, men helst at ein skal klare å avgrense auken til 1,5 gradar. I tillegg har Noreg no ei klimalov. Du kan lære meir om lova i del 2.

Korleis har det gått med norske klimagassutslepp?

Vi kan seie dette ut frå statistikken Utslipp til luft :

• Utsleppa av klimagassar nådde ein topp i 2007. Dei var då 10,1 prosent høgare enn utsleppa i 1990.
• Frå 2007 og fram til 2023 sokk utsleppa med 17,5 prosent.
• Frå 1990 til 2023 sokk utsleppa med 9,1 prosent. Det er langt igjen til målet om 55 prosent lågare utslepp i 2030 sjølv om utsleppa frå fleire kjelder går ned.
• Årsakene til at utsleppa er lågare i 2023 enn i 1990, er fleire. Dette er viktige endringar:
  • Auka produksjon av olje og gass og auka transport har ført til større utslepp frå desse kjeldene sidan 1990.
  • Til gjengjeld har utsleppa frå industrien og frå oppvarming av bustad og næring gått betydeleg ned.
  • Reduksjonen i industrien kjem både av teknologiforbetringar, bedriftsnedleggingar og mindre bruk av olje.

Vidare er det slik at Noreg har oppfylt klimamålet om 30 prosent reduksjon i utslepp av klimagassar frå 1990 til 2020. Målet blei nådd ved å kombinere kutt i utsleppa i Noreg med andre tiltak. Kva for tiltak finn du ut ved å løyse oppgåve C. Her finn du også ut om ulike delmål, som for eksempel mål om reduksjon av utsleppa i Noreg, blei nådd eller ikkje.

Kort om utsleppa i verda

Miljødirektoratet (2021) viser til funna frå FN sitt klimapanel om fysiske endringar i klimaet:

• Gjennomsnittstemperaturen i verda har allereie auka med 1,1 ^oC på grunn av menneskeskapte klimaendringar
• Ekstremvær- og nedbør blir vanlegare
• Vi vil passere 1,5  ^oC  innan 20 år dersom utsleppa held fram på same nivå som i dag

I 1990 var verdas samla klimagassutslepp 33,3 milliardar tonn CO₂-ekvivalentar, medan utsleppa i 2022 hadde auka med over 20 millionar tonn CO₂-ekvivalentar, til 53,8 millionar tonn CO₂-ekvivalentar, ifølgje World Bank Group:

Det er store skilnader på kor mykje ulike land slepp ut av klimagassar. Gjennom historia er det industrialiserte land i Europa og Nord-Amerika som har sloppe ut mest, men etter år 2000 har utsleppa frå utviklingsland og nyleg industrialiserte land som Kina auka mykje. Utsleppa per innbyggar er likevel stort sett høgare i industriland enn i utviklingsland (Olerud & Lahn, snl.no, 2023).

I oppgåve A lærer du meir om kva for klimagassar vi har og om omgrepet CO₂-ekvivalentar. Oppgåve B gir kunnskap om i kva år vi har hatt store endringar i klimagassutsleppa og om i kva for aktivitetar utsleppa har auka og sokke mest. I oppgåve C kan du finne ut korleis Noreg oppfylte 2020-forpliktinga.

Gjer oppgåvene A, B og C.