Nasjonalrekneskapen gjev tal for tilstanden og utviklinga i norsk økonomi

BNP er lik verdien av alle varer og tenester som blir produserte i eit land i løpet av eit år, minus dei varene og tenestene som blir brukte under denne produksjonen. Vi seier gjerne at BNP er eit mål  for korleis det går med økonomien, fordi BNP måler kor stor verdiskapinga er og korleis han utviklar seg.

Eit bilete av dette har vi under i figur 3. Her brukar vi tal for BNP i faste prisar når vi ser på endringar mellom år. I figuren ser de blant anna at BNP-veksten var sterk gjennom mange år tidleg i perioden, med ein topp i 1984. Tala etter tusenårsskiftet viser ein kraftig vekst i BNP i 2004, då oljeprisane dobla seg. De ser òg at BNP gjekk betydeleg ned i 2009 under finanskrisa, og i 2020. Då påverka koronaviruset økonomien. I 2021 steig BNP mykje igjen, men etterpå har veksten vore lågare.

Figur 3. Bruttonasjonalprodukt (BNP). Årlig volumendring. 1971-2023

Kva har olje og gass å seie for BNP?

I Noreg har vi to BNP-mål, både for samla verdiskaping og for Fastlands-Noreg, det vil seie utan olje- og gassverksemda. Det kjem av at verdien av norsk olje- og gassverksemd tyder mykje for norsk økonomi og for tolkinga av BNP-tala. Vi kan seie at BNP for Fastlands-Noreg er eit mål for verdiskapinga frå produksjon frå alle næringar i Noreg utanom olje- og gassutvinning, rørtransport og utanriks sjøfart. 

Du kan lese meir om kva BNP er, i artikkelen Hva er egentlig BNP

Noreg har etter kvart blitt eit av verdas rikaste land

Som vi snakka om når vi definerte tal i løpande prisar i del 2, kan vi bruke BNP-tala for landa til å samanlikne landa sin materielle levestandard. Noreg kjem høgt i slike samanlikningar for dei europeiske landa, men det er eit par land som kjem høgare enn Noreg i denne målinga. For Noreg utgjer olje og gass ein stor del av verdiskapinga. 

Ifølgje figur 4 er Noreg blant dei tre landa i Europa med høgast BNP per innbyggar. Den europeiske kjøpekraftsundersøkinga blir også brukt for å rekne om landa sine bruttonasjonalprodukt (BNP) til samanliknbare tal. BNP er eit mål på samla økonomisk aktivitet i eit land. Noreg ligg på tredjeplass, mens Luxembourg og Irland som vanleg ligg  over oss. Sveits følger deretter, med Island på femteplass.

I denne typen måling har vi teke omsyn til skilnader i prisnivå mellom landa. Talet for BNP per innbyggar er spesielt høgt for Luxembourg. Årsaka til dette er at mange av Luxembourgs arbeidstakarar er busette i nabolanda. Desse bidreg dermed til BNP, men inngår ikkje i berekninga av «per innbyggar». Det same gjeld for Irlands BNP, der profitten frå multinasjonale selskap gjev eit høgt BNP. Mykje av denne profitten blir igjen teke ut av landet, og bidreg då ikkje til å auke velferdsnivået. Vi seier derfor at BNP-tala for Luxembourg og Irland må tolkast med varsemd.